De natuur als bron van spiritualiteit
Dagblad van het Noorden 26-06-2009
Job van Schaik
Componist Joep Franssens te gast op festival ‘Terug naar het begin’
De natuur als bron van spiritualiteit
Het festival ‘Terug naar het begin’ besteedt morgen speciale aandacht aan Joep Franssens. De van oorsprong Groningse componist is te gast op het festival en pianist Ralph van Raat voert enkele werken van hem uit. “Ik ben op zoek naar een evenwicht tussen de mannelijke en vrouwelijke polen in de mens
A msterdam. Intimation of Spring heet het grootste werk voor pianosolo dat Joep Franssens tot nu toe maakte. “Het duurt ongeveer 26 minuten”, zegt de componist. “Het betekent ‘het in de lucht hangen van de lente’. Ik heb het speciaal voor Ralph van Raat geschreven.” Het is zaterdag één van de werken die Van Raat – een autoriteit als het gaat om hedendaagse pianomuziek – twee keer uitvoert in de kerk van Huizinge op het festival Terug naar het begin, dat wordt georganiseerd door de Stichting Oude Groninger Kerken. Franssens zal zelf bij de concerten aanwezig zijn.
“Terug naar mijn roots”, zegt hij. Franssens werd in 1955 in de stad Groningen geboren en heeft tot zijn 29ste in Groningen gewoond. “Mijn moeder nam me in 1966 voor het eerst mee naar het Noordelijk Filharmonisch Orkest, naar Die Schöpfung in De Harmonie. Tussen mijn elfde en zestiende was ik daar wekelijks te vinden en heb ik het hele repertoire voorbij zien komen.” Hij heeft ook zelf nog in De Harmonie gezongen, met de Groningse Bachvereniging. “Ik was erbij toen Johan van der Meer in 1970 het eerste historisch verantwoorde Bachconcert in Nederland gaf.” Als kind wilde Joep Franssens concertpianist worden. “Ik heb in Groningen piano gestudeerd maar die studie heb ik niet afgemaakt. Er waren zoveel andere dingen die me muzikaal bezighielden. Vooral de invloed van de popmuziek, die ik op mijn zestiende ontdekte, was zó groot dat ik er in de war van raakte. En vanaf mijn twintigste werd ik met Steve Reich en Philip Glass geconfronteerd. Allemaal dingen waar ik muzikaal in mijn pianostudie niks mee kon.” Franssens stopte en vond pas enkele jaren later zijn bestemming, toen hij op zijn 25ste bij Louis Andriessen compositie ging studeren. Na een paar jaar heen en weer reizen vertrok hij voorgoed uit Groningen. Toen hij zich na zijn studie als componist ontplooide, werd zijn werk aanvankelijk verguisd en weggezet als te welluidend en te publieksgericht. Maar Franssens deed geen concessies en ging door op de door hem ingeslagen weg. Inmiddels wordt hij gerekend tot de belangrijkste Nederlandse componisten. “Ik ben in alle opzichten een laatbloeier”, kijkt hij terug. Zijn muziek wordt doorgaans geschaard onder de Nieuwe Spiritualiteit, net als het werk van componisten als Arvo Pärt en John Tavener. Franssens kan zich daar prima in vinden al is voor hem, in tegenstelling tot Pärt en Tavener, niet een bepaalde godsdienst het uitgangspunt. “Nieuwe Spiritualiteit heeft voor wel mij te maken met ‘religie’, maar dan in de oorspronkelijke betekenis van het woord, namelijk: ‘verbintenis’. Alle grote godsdiensten zijn tot nu toe gebaseerd op het patriarchaat. Waar het om gaat, is het maken van een verbintenis tussen het matriarchale en patriarchale. Dat is voor mij Nieuwe Spiritualiteit.” Die verbintenis probeert Franssens met zijn muziek tot stand te brengen. “Ik ben op zoek naar een evenwicht tussen de mannelijke en vrouwelijke polen in de mens, zoals verstand en intuïtie. In de twintigste eeuw hebben de masculiene eigenschappen enorm gedomineerd”, stelt de componist. “Zeker in de modernistische muziek. Ik denk dat dáárom het vrouwelijke, sensualiteit en schoonheid in mijn muziek heel belangrijk zijn.” Het is een verklaring die hij pas achteraf heeft gevonden, want het is geen bewuste keuze geweest.
Vrouwen stemmen spelen al heel lang een grote rol in mijn muziek, maar dat heb ik me pas later gerealiseerd. Ik deed het omdat het goed voelde. Ik denk dat je een heleboel dingen intuïtief doet. ‘Het ware geloof is nooit een keuze’, heeft iemand ooit gezegd.” Voor Franssens is de natuur de bron van alle spiritualiteit. “In de natuur is alles met elkaar verbonden en gaat alles op in een stroom. De natuur is het venster op je eigen heelwording. Ik denk dat het de bedoeling van de mens is, dat je streeft naar heelheid. Dat je je beperkingen en de tekortkomingen van je eigen ego overkomt en verbinding maakt met het geheel. Van daar uit kun je verbinding maken met het universum en met je omgeving. De bron van heelheid is de balans tussen het mannelijke en het vrouwelijke, de wil en de liefde.” Ook het pianostuk Intimation of Spring, dat zaterdag in Huizinge op het programma staat, gaat uiteindelijk daarover. “Het ‘in de lucht hangen van de lente’ is een voorvoelen van de toekomst, een vooruitwijzing naar die psychologische heelwording van de mens en het contact maken met de natuur.”
Concert Pianist Ralph van Raat speelt morgen twee keer ‘Intimation of Spring’ en ‘Old songs, new songs’ van Joep Franssens in de kerk van Huizinge. Aanvang 13.00 en 16.00 uur; toegang 8 euro (losse kaart) of 25 euro (middagkaart). Later dit jaar verschijnt een cd met onder meer deze werken, uitgevoerd door Van Raat. Voor het complete festivalprogramma zie www.terugnaarhetbegin.nl.