Franssens vertelt meeslepend verhaal
Volkskrant 04-02-1999
Michael van Eekeren
Franssens vertelt meeslepend verhaal
MUZIEK
Werken van Franssens e.a. door Nederlands Kamerkoor o.l.v. Tõnu Kaljuste. Amhem, Musis Sacrum, 3 februari. Herhaling: Groningen 6, Breda 7, Alkmaar 10, Enschede 11, Amsterdam 13 februari.
De doorbraak van de muziek van Joep Franssens in Nederland lijkt op dit moment een vervolg te krijgen in de Baltische staten waar componisten van neo-spirituele of neo-sensuele muziek al veel langer succesvol aan de weg timmeren. Nadat de cd met de orkestwerken Echo’s, Phasing en Sanctus van Franssens vorig jaar een heuse radiohit werd, raakte zowel de componist Peteris Vasks uit Letland als de nieuwe chefdirigent van het Nederlands Kamerkoor Tõnu Kaljuste uit Estland in zijn muziek géinteresseerd.
Het Nederlands Kamerkoor heeft nu Franssens’ koorwerk Harmony of the Spheres uit 1994 op het programma genomen. Daarin ontwikkelen de statische harmonieën zich bijna onmerkbaar omdat de stemmen muzikale lijnen van elkaar overnemen zonder duidelijke ritmische overgangen. Dit is een sterke overeenkomst met de techniek van de beroemde clustercomposities van György Ligeti uit de jaren zestig, met als belangrijkste verschil dat Franssens de dissonante toonstapelingen van Ligeti zodanig uitdunt dat er quasi-tonale harmonieën ontstaan. Hierdoor krijgt zijn muziek, vooral als er zangers aan te pas komen, een bovenaardse verstilling. Zo slaat Franssens op verrassende manier een brug tussen Ligeti en de Est Arvo Part. Hij boetseert de harmonieen via polyfone vervlechting tot een logisch en meeslepend verhaal, maar de manier waarop spanningsverhogende dissonanten opduiken, maakt soms een willekeurige indruk.
De helderheid van Harmony of the Spheres is bedriegelijk eenvoudig omdat de zangers ritmisch en harmonisch volledig op zichzelf zijn aangewezen. De welluidendheid is broos en elke minieme afwijking van de juiste intonatie wordt vele malen uitvergroot. Wat dat betreft waren koor en dirigent bij de aanvang van hun tournee door Nederland nog niet perfect op elkaar ingespeeld.
Ook de uitvoering van Karelian Destiny uit 1989 van de Estse componist Veljo Tormis zat nog niet gebeiteld. In dit koorwerk uit de cyclus Vergeten Volkeren wordt een aanzienlijke aanslag gedaan op het vermogen van de zangers om in snel tempo lappen tekst van Karelische runenliederen te zingen. Hoewel de zangers zich af en toe verslikten, maakte het werk toch indruk met zijn folkoristische en bezwerende ritmiek en wilde kooruitspattingen.
Echt op dreef waren koor en dirigent in het compacte en effectief geschreven koorwerk Rakastava van de Fin Jean Sibelius en in de toegift Pseudo Yoik van de de Finse componist Jaakko Mntyjrvi, waarin Kaljuste met zichtbaar plezier het bijna Indiaanse gejodel uit Lapland dirigeerde.
Michael van Eekeren