Op zoek naar de overgave van Bach
Brabants Dagblad 31-03-2009
Mark van de Voort
Nieuwe Spirituele muziek, of het geloof in de schoonheid, het bewustmakend vermogen en troostende werking van muziek.
De Nederlandse componist Joep Franssens is vastberaden. De nu 54-jarige Amsterdammer heeft voor zichzelf een eigengereid pad uitgestippeld waardoor hij een unieke stem is binnen de Nederlandse muziekwereld. Vrijdag gaat zijn vioolsolo ‘Blue Encounter’ in première in Tilburg, en geeft hij een inleiding in de Concertzaal. Een lezing over spiritualiteit en muziek, en de herwonnen schoonheidsbeleving in de moderne muziek.
Franssens’ composities raken een gevoelige snaar. Spiritueel getinte muziek die zonder omhaal direct de weg naar het hart zoekt. Franssens vindt medestanders in Nieuwe Spirituele componisten als Arvo Pärt, John Tavener en Peteris Vasks. Componisten die vanuit de puurste, meest minimale middelen een intens emotionele kathedraal van klank optrekken. In Franssens’ introverte vioolsolo ‘Blue Encounter’ – vrijdag uitgevoerd door Sarah Oates – is die klankkathedraal bijna voelbaar. “Dit stuk is precies wat ik hoor en voel als ik midden in een kerk sta”, verklapt de componist. Franssens’ muziek schudt mensen wakker, vraagt overduidelijk om een respons. Naar aanleiding van een recente tv-uitzending van zijn laatste orkestwerk ‘Grace’ werd Franssens overspoeld met reacties. “Mensen reageren heel persoonlijk, zeer emotioneel zelfs. Dat doet me ontzettend veel.” Joep Franssens heeft een lange weg afgelegd. Landelijke subsidiestromen werden stopgezet omdat zijn muziek volgens de commissies niet aan de ‘moderne muziek maatstaven’ voldeed. ‘Te welluidend’ of ’te publieksgericht’ luidden tussen neus en lippen door de oordelen. Hij kijkt met berusting terug op deze voor hem zware periode. “Als je iets in de wereld zet dat zo krachtig is, zo dieppersoonlijk, dan betekent dat onherroepelijk een botsing met de wereld. Maar ik moest gewoon mijn eigen innerlijke stem volgen.”
Franssens hield stug vol en de laatste jaren neemt de waardering sterk toe. Franssens kan nu kiezen uit opdrachten. De gevierde pianist Ralph van Raat buigt zich over zijn pianowerk en hij werkt nu aan een groot orkestwerk voor het Orkest van het Oosten. Sinds kort coacht Franssens ook de Tilburgse gitarist Bram Stadhouders die binnenkort afstudeert. “Vooral jonge musici hebben een band met mijn muziek. Bram stapte gewoon op me af en het klikte. We voelen een verwantschap ondanks de 33 jaar leeftijdsverschil. Een gitaarcompositie voor Bram staat al op de rol.” Het grote voorbeeld voor Franssens zelf is Bach. “In alle opzichten spirituele, tijdloze muziek, die helemaal ongehinderd zijn weg naar de luisteraar vindt. Bach bracht het hoofd en hart bij elkaar. Die overgave, voorbij het rekenkundige van muziek, daar ben ik ook naar op zoek.” Andere richtinggevers waren Steve Reich en György Ligeti, maar ook popacts als Yes, Pink Floyd en Soft Machine. “Het was vooral Reich die voor mij de brug sloeg tussen de fysieke beat van de popmuziek, en het ambachtelijke componeren. Een ware openbaring.” Franssens’ orkestwerken dragen titels als ‘Magnificat’ en ‘Sanctus’, maar toch is het geen religieuze muziek in traditionele zin, benadrukt hij. “Mijn werken zijn zeker geen christelijk lofzang. Daarin verschil ik met componisten als Pärt en Tavener. Mijn muziek drukt eerder een intens gevoel uit, een gewijd moment waaraan eenieder een eigen individuele betekenis kan ontlenen, zonder historische ballast.”
Franssens’ ideeën over spiritualiteit krijgen steeds meer vorm. “Religie is in onze tijd grotendeels verdreven door technologie en wetenschap. Mannelijke eigenschappen als ratio en structuur vieren hoogtij en vrouwelijke elementen als gevoel, ervaring en natuur raken op de achtergrond. In mijn muziek zoek ik naar een nieuwe balans tussen het mannelijke en het vrouwelijke, tussen verstand en intuïtie.”
Grande Randonnée concertserie, Concertzaal Tilburg